اين کتاب نمونه های دفاع را مورد بررسی قرار می دهد و هر نوع دفاعی را در فصلی جداگانه و در حل مسائل آن توضیح می دهد اين مسائل تمريناتی است برای فهم بيشتر دفاع کردن.
مبحث مات در دو حرکت در پنج بخش ارائه می شود تا دقايق متفاوت و مرتبط آن به طور جداگانه مفهوم و تثبیت گردد. اين روش که مسئله اصلی را در ترکيبی از مسائل کمکی مورد تجزيه و تحليل قرار می دهد براساس اين نظر ژرژپوليا رياضی دان نامی است که : هر مسئله از چند مسئله کمکی بوجود آمده که برای حل آن بايد به مسائل کمکی آن احاطه کامل داشت. بنابراين برای اولين بار تمرکز بر فرآيند حل مسائل مات در دو حرکت با تمرينات آن آموزش داده می شود.
اينک کتاب مبانی شناخت (پايه 3) د ر اختيار علاقه مند ان قرار می گيرد. اين جلد د ر سطحی بالاتر تنظيم شد ه و برد اشت و تد وينی از پنج کتاب :
1. Learning chess step 2 (By: Rob Brunia, Cor van Wijgerden)i
2. Learning chess step 1plus (By: Cor van Wijgerden)i
3. Learning chess step 1extra (By: Cor van Wijgerden)i
4. Learning chess step 2 plus (By: Cor van Wijgerden)i
5. Learning chess step 2 extra (By: Cor van Wijgerden)i
است که شامل دو بخش اصلی، دفاع کردن و مات در دو حرکت می شود. د ر بخش «مات د ر د و حرکت» برای آنکه مباحث با نظم و ترتيب فهماتری رد ه بند ی شوند از پنج کتاب :
6. The Manual of Chess Combination (By: Sergey Ivashchenko)i
7. u2345 Chess Problems (By: Milan Velimirovic, Marjan Kovacevic)i
8. o303 Tricky Check Mate (By: Fred Wilson, Bruce Alberston)i
9. Winning Chess Exercises for Kids (By: Jeff Coakley)i
10. o202 Checkmate for Children (By: Fred Wilson, Bruce Alberston)i
با تغيير د ر برخی مسائل استفاد ه شد ه است. کتاب طبقه بند ی معينی از مباحث را بد ست می د هد که نمونه ای از کار سيستمی است. برای حل مسائل تد ارک قبلی لازم است و کتاب کار پايه 2 را بايد مطالعه و تمرين کرد. روند تکاملی تمرينات به ناچار سطوح بالاتری د ارد و ذهن را برای حل د شواری هايي که د ر بازی پيش می آيد آماد ه تر می سازد.
1- دفاع کردن
روشن است که اساس دفاع کردن بايد بر پيش گيري استوار باشد و برای اينکه بتوانيم با مؤفقيت دفاع کنيم لازم است به خوبی از حمله حريف آگاه باشيم و از آن پوزيسيونی که موجب حمله می شود سر درآوريم. با اين حال جوهر اصلی دفاع کردن بر مبنای تهديد حمله کننده به مجازات و يا جلوگيری از حمله است. «قهرمانان جهان ويلهلم اشتاينيتس و امانوئل لاسکر بازی های فراوانی را به لطف اجرای دقيق دفاع و سپس دست زدن به حمله متقابل بردند» (کوتوف – ميراث شطرنجی آلخين).
برای شناخت روش های دفاع کردن، چهار ويژگی دفاع را در قالب مسائل طبقه بندی کرده ايم. به عنوان نمونه در دياگرام زیر سياه چهار نوع دفاع دارد :
- حمايت کردن (Re8)
- فرار کردن (Nd4)
- گرفتن مهره حمله کننده (Bxe2)
- قطع مسير حمله (Be5)
که بهترين آن زدن رخ است.
مبحث دفاع ترکيبی و يا ترکيب در دفاع موضوعی دشوارتر است که در گام های بعدی مورد مطالعه قرار می گيرد.
2- مسائل مات در دو حرکت :
ابتدا بايد روشن کرد که در اين بخش ما با چه نوع مسئله ای روبروئيم و عناصر اساسی آن کدام است. مسائل از نظر کلی به قول جورج پوليا رياضی دان نامد ار بين المللی بر دو نوعند: 1- مسائل مربوط به پيدا کردن و 2- مسائل مربوط به اثبات کردن. مسائل شطرنج از نوع پيدا کردنی است، بدين صورت که ما در شطرنج با مسائل ثابت کردنی که هدف آن مثلاً اثبات صحت قضيه ای باشند روبرو نيستيم. عناصر اساسی و بخش های مختلف مسائل پيد ا کرد نی عبارتند از : 1- مجهول، 2- د ا د ه ها و 3- شرط.
اين سه عنصر از نظر اهميت و اولويت همسان نيستند و شرط عنصر مهمتر و اصلی مسئله است. بد ون د رک د رستی از شرط مسئله شناخت و حل مسئله ممکن نيست. مجهول بايد بواسطه شرط با د اد ه ها ارتباط برقرار کند. برای نمونه اين دو مسئله را ملاحظه نمائيد : 1- مثلثی را با معلوم بود ن سه ضلع آن رسم کنيد و 2- مثلثی را با معلوم بود ن سه ارتفاع آن رسم کنيد. د ر هر د و مسئله د اد ه ها يکی است. سه پاره خط – د ر يکی سه ضلع و د ر د يگری سه ارتفاع- و مجهول هم يکی است، مثلث. ولی «شرط» اين د و مسئله با هم متفاوت است. د ر مسئله اول شرط شد ه که سه پاره خط اضلاع مثلث اند ولی د ر مسئله د وم سه پاره خط ارتفاع مثلث اند. لذا اين دو مسئله به کلی با هم فرق د ارند. اين را به د ليل اهميت عنصر شرط مثال زد يم. «شرط» مسئله در شطرنج و رياضی تفاوت مهمی با يکد يگر د ارند. د ر رياضيات شرط مسئله را معين می کنند ولی د ر شطرنج چنين نيست. شرط مسئله را بايد حد س زد و پيش بينی نمود. هيچ حريفی پيش از انجام حرکت فکرش را د ر اختيار د يگری قرار نمی د هد و ريشه همه پيچيد گی و بغرنجی مسائل شطرنج نسبت به مسائل رياضی د ر همين عد م تعين است.
پروفسور پوليا د رباره مسائل «مات د ر د و حرکت» می گويد: د ر مرحله ای از بازی شطرنج مهره های سفيد و سياه، به نحوی رو د ر روی هم قرار گرفته اند. مجهول عبارت است از حرکت سفيد. شرط، حرکتی را طلب می کند که بد ون ارتباط و تأثير حرکت سياه، سفيد بتواند د ر حرکت بعد ی شاه سياه را مات کند. يعنی اينکه حرکت مجهول بايد هر حرکت سياه را د فع کند و پاسخ آماد ه خود را برای مات کرد ن پيش بينی کند. به اين ترتيب، د ر اين حالت می توان شرط مسئله را برابر تعد اد حرکات مؤثری د انست که برای سياه پيش بينی می شود.
طرح عمل و استراتژی سفيد چنـين است : بايد از حرکت بحرانـی سياه که ظاهراً خطـر بيشتری د ارد آغاز کرد و فهرستی از حرکت های سفيد تنظيم کرد که می توانند با اين خطر عمد ه مقابله کنند. بعد حرکت های «د رجه د وم» سياه را د ر نظر می گيريم و از فهرست خود حرکت هايی را که قاد ر به مقابله با اين حرکت های د رجه د وم نيستند حذف می کنيم، «سرانجام بايد تنها جواب د رست باقی بماند».
اين راه حل کلی مسائل «مات د ر د و حرکت» است. شما می توانيد با پيروی از روش پوليا اين مسائل را حل کنيد. اين کار آسانی است، سختی کار د ر اين است که : چگونه می توان آن را آموزش د اد؟
روند ياد گرفتن از ياد د اد ن متفاوت است.!
آموزش حل اين مسائل را نمی توان با اين گونه توضيح و يا با حل کرد ن مسائل مات در دو حرکت يکی د انست. يافتن مجهول از راه کورمال و از طريق آزمون و خطا بد ون آگاهی از ارتباط عناصر اصلی و يا طرح و نقشه ای کاری بی فايد ه و نتيجه است که جنبه آموزشی ند ارد. هيچکس پرواز کردن را با پرواز کردن نمی آموزد!
به قول ويلهلم نيچه «هر آن کس که می خواهد پرواز کردن را بياموزد ابتدا بايستی ايستادن و راه رفتن و دويدن و صعود کردن را ياد بگيرد».
کار آموزش «مات در دو حرکت» را چگونه شروع کنيم؟
بهترين راه آموختن عمل است و شما آنچه را که انجام می د هيد ياد گرفته ايد. اين مسائل را تا آنجا که ممکن است بايد به تعد اد ی مسائل کمکی مربوط به آن تقسيم نماييد که قابل تفکر و ساده تر برای نوآموزان باشـد، قطار اند يشه را به حرکت د ر آوريـد! جورج پوليا د رباره حل مسائل قول مشهوری دارد به اين مضمون که : «اگر نمی توانی مسئله ای را حل کنی مسئله آسان تری وجود د ارد که آن را هم نمی توانی حل کنی، آن را پيد ا کن».
بنابراين از تجزيه مسئله اصلی به رشته مسائل کمکی که د سترسی به مجهول آن آسان تر و مشابه آن باشند آغاز می کنيم. بد ين معنی که مجهول تازه به راحتی و آسان تر از د اد ه ها استخراج شود و به تدريج د انش يافتن مجهول مسئله اصلی مهيا شود.
پوليا د ر کتاب خلاقيت رياضی می گويد : «مسئله کمکی به مسئله ای گويند که بايد به آن توجه يا روی آن کار کنيم. اين توجه يا کار به خاطر خود اين مسئله نيست بلکه به اين خاطر است که به حل مسئله ديگری، يعنی مسئله اصلی ما کمک می کند. مسئله کمکی وسيله ای است برای رسيد ن به هد ف، اين وسيله راه رسيد ن به هد ف را هموار می کند. مسئله اصلی هد ف ماست و د ر انتهای مسير قرار دارد». زنجيره ای از مسائل کمکی در طول مسير می توانند :
– به تمرکز و کشف عناصر مسئله اصلی کمک کنند.
– مشوق اند يشه شوند، بار مثبتی به تفکر د هند و گام های مسئله اصلی را جلو ببرند.
– نقش محرک بيابند و به واکنش ها سرعت د هند. شيمی د انان به اين محرک ها کاتاليزور می گويند. چنين مسائلی د ر واقع القاء کنند ه اند يشه ها هستند.
روش تجزيه و ترکيب مجد د مسئله، عملياتی برای فهم و حل مسئله است. تجزيه مسئله اصلی – کل- به يک رشته مسائل کمکی و بار د يگر با ذخيره د انش حاصل از آنها به مسئله اصلی – کل – روی آورد ن اين است راهی که د رک ما را نسبت به مسئله اصلی به تد ريج د گرگون می کند و دورنمای روشن تری برای حل آن به ما می د هد. به عبارت ديگر در اين روش با ايجاد يک سری مسائل کمکی لحظات متفاوت پروسه مات در دو حرکت تمرين می گردد. مسائل «مات د ر د و حرکت» را می توان به پنج سطح تج
زيه کرد :
سطح اول : عنصر شرط اين مسائل معلوم است و سفيد با توجه به اين راهنمايي – يعنی حرکت سياه – حرکت اول (مجهول) را به آسانی پيد ا می کند و د ر حرکت بعد مات می کند.
سطح دوم : سياه حرکت نمی کند. يعنی شرطی د ر مقابل سفيد وجود ند ارد و سفيد با دو حرکت پياپی سياه را مات می کند. در اين سطح مات های دو حرکتی در حالت استاتيک تمرين می شوند و فراگيران می آموزند که در دو حرکت مات را بسازند.
سطح سوم : اين مسائل بر د و بخش اند : -1 مسائلی که د ر آن حرکت اول سفيد معلوم است و -2 مسائلی که د ر آن حرکت د وم سفيد معلوم است. د ر هر د و بخش عنصر شرط مشخص نيست. بد ين ترتيب تفکر بر اين مسائل يکبار با تمرکز بر حرکت اول و بار د يگر با توجه به حرکت د وم شروع می شود. اين د و روش تفکر برای رسيد ن به مات يعنی يکبار از اول به آخر – مبد أ به مقصد- و بار د يگر از آخر به اول – مقصد به مبد أ – نکته ای مهم د ر ياد گيری است.
سطح چهارم : د ر مسائل اين بخش شرط مشخص نيست ولی د اد ه ها مشخص اند و با د و مهره نامبرده و معلوم شاه مات می شود. مهارت د ر همکاری و حرکات مرتبط به يکد يگر نکته اين مسائل در مات های دو حرکتی است.
سطح پنجم : «مات د ر د و حرکت» بد ون هيچگونه راهنمايی است. حال می توانيم اين مسائل را حل کنيم.
پس همه مراحل را اد غام می کنيم. با توجه به د اد ه ها بايد شرط مسئله را حد س زد و با مرتبط کرد ن د اد ه ها و مجهول بوسيله شرط مسائل حل شوند. بنابراين کار ذهنی حل کنند ه را می توان به مثابه نيرويي د انست که به تجربه های حاصل از مسائل سطوح پيشين جان تازه ای می د هد و بين آن تجارب و اين مسائل ارتباط برقرار می کند و نقش بسيج کنند ه و تنظيم کنند ه د ر هنگام تفکر بر اين مسائل را نيز د ارد.
دیدگاهتان را بنویسید